بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصاد مقاومتی کشور

به گزارش ابصارخبر، رضا ندایی دانشجی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اردبیل در مقاله خود به بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصاد مقاومتی کشور پرداخته و نوشته است: در عصر حاضر، پایدارترین رشد اقتصادی در جهان مربوط به اقتصادهای دانایی محور است و در این بین موتور محرک این اقتصاد کشور، دانشگاه و شرکت های دانش‌بنیان هستند. در شرایط تحریم و التهاب اقتصادی، این مؤسسات کانون تأثیرات مختلف محیطی خواهند بود. این تحقیق با رویکردی کیفی و کاربردی در یکی از دانشگاه دولتی به تعیین کارکردها و دستاوردهای دانشگاه سپس به بررسی ویژگی و نقش سازمان دانش بنیان و همچنین ابعاد و شاخص اقتصاد مقاومتی و در آخر نقش دانشگاه بر توسعه اقتصاد و ارائه راهکارهایی جهت موفقیت و تقویت زیرساخت اقتصاد کشور فراهم می کند.

وی در نگارش این مقاله، مطالعه، کيفي، کاربردي و توصيفي را مد نظر خود قرار داده و با بهره‌گيري از روش‌هاي اسنادي و ميداني به گردآوري داده‌هاي مورد نياز پرداخته است. بدین منظور ابتدا به بررسی مفاهيم نظري اقتصاد مقاومتی و سپس نقش و کارکرد دانشگاه پرداخته است و در ادامه با طراحي پرسش­نامه ­هايی نظرات خبرگان اين حوزه، را جویا شده است.

دانلود فایل pdf

گزیده هایی از مقاله بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصاد مقاومتی کشور :

امروزه تحريم های علیه ايران شك تازهای به خود يافته و دشمنان درصدد هستند تا با ايجاد فشار به نقاط آسیب پذير کشور چالش های جديد ايجاد نمايند. اقتصاد کشور و آسیب های آن در شك جديد تحريم ها بسیار مورد توجه دشمنان قرار گرفته است. بدين رو مقاوم سازی اقتصاد و ايجاد الگوی مديريتی که بتواند اين آسیب را رفع نموده و از چالشها ايجاد فرصت نمايد اهمیت يافته است

مقاوم سازی اقتصاد اقدامی کوتاه مدت و موقتی نیست. اين امر در حقیقت بدان معنا است که اقتصادی داشته باشیم که ضمن آنکه به اهداف پیشرفت و توسعه درنظر گرفته شده برای آن بتواند دست يابد، در برابر هرگونه فشار، چالش و تحريم خدشه ای به کارکرد آن وارد نشده و حتی بتواند از اين مشكلات استفاده نموده و رشد و توسعه ای دو چندان يابد که اين امر شكست ديگری بر پرونده دشمنان گردد.

اقتصادی که بتواند مسیر مذکور را طی نمايد، از سوی رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله خامنه ای "اقتصاد مقاومتی" نام گرفته است و اقتصاد مقاومتی به عنوان يک راهكار اساسی عنوان شده است. بدين رو دستیابی به الگوی مديريتی اقتصاد مقاومتی از اهداف مهم و اولويت دار کشور محسوب می شود. برای اين امر رصد و پايش شاخص های اقتصاد مقاومتی از اهم موارد است. از طرفی کارشناسان پایدارترین رشد اقتصادی در جهان امروز را مربوط به اقتصادهای دانایی‌محور می‌دانند و در این بین، نیروی محرک این اقتصادها دانشگاه ها هستند. دانشگاه و موسسات آموزشی عامل اصلی افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی، حضور فعال و باثبات در عرصه‌های علمی و تجارت بین المللی در یک کشور هستند. (کرباسیان، 1391) علاوه بر این دانشگاه با توجه به حجم دانشجو و ظرفیت علمی که در سطح کشور دارند به عنوان یک منبع علمی، جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور مطرح می باشد. بنابرین در این تحقیق یکی از دانشگاه کشور را به عنوان مطالعه موردی انتخاب می شود بدین منظور جهت تعیین نقش دانشگاه در رشد اقتصاد مقاومتی و ارائه راهکارهای علمی و عملی نیاز است تا ادبیات اين عرصه شامل تعريف اقتصاد مقاومتی، نگاه اسلام به اين امر، اقتصاد مقاومتی در نگاه و انديشه ولايت فقیه و اسناد بالادستی، مقاوم سازی اقتصاد در ادبیات جهانی و نقش دانشگاه ها در اقتصاد و ساير موارد مربوط به اين حوزه بررسی شود. در پژوهش به بررسی نقش و انواع کارکرد های دانشگاه و همچنین مفاهیم اقتصاد مقاومتی پرداخته می شود.

مبانی تحقیق

اقتصاد مقاومتی برای اولین بار توسط مقام معظم رهبری در سال 1389 در دیدار با جمعی از کارآفرینان کشور مطرح شد. ایشان اقتصاد مقاومتی را این گونه بیان کردند : اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که برای یک ملت، حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم می آورد^.

اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصادی که با توجه به قوت ها و ضعف های داخلی و خارجی و تهدیدها و فرصت های بیرونی، سناریو سازی می کند و برای هر شرایطی برنامه دارد. اقتصادی راهبردی است که محیط سنج است و درون و برون خود را به خوبی می بیند و برای شرایطی که هر لحظه ممکن است تغییر کند، واکنش مناسبی دارد. در این اقتصاد پدیده ها، اگر در خارج سیستم هستند یا فرصت اند یا تهدید و اگر در درون سیستم می باشند یا نقطه قوت هستند یا نقطه ضعف.

اقتصاد مقاومتی را می توان اقتصادی عنوان کرد که در آن علاوه بر تعاملات پویا با دنیای خارج و استفاده از امکانات تجارت آزاد، امنیت اقتصادی کشور حفظ شده و نوسانات محیط بین المللی اقتصادی و تهدیدهای آن، کم ترین تأثیر سوء را بر روند بلند مدت متغیرهای کلان اقتصادی داشته باشد. در یک اقتصاد مقاومتی نباید تمرکز بیش از اندازه بر روی یک یا چند بخش یا ظرفیت اقتصادی کشور تکیه شود، بلکه باید تلاش شود تا همه ی ظرفیت های اقتصادی به حداکثر بهره برداری از توان خود برسند(تاری و همکاران ،1391).

اقتصاد مقاومتی در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده قرار می گیرد. منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی، نظام سلطه ایستادگی می کند. سعی در تغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومی سازی آن بر اساس جهان بینی و اهداف خود دارد. (تراب‌زاده، 1392)

اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه های فشار با در شرایط کنونی تحریم ها و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی اثر کردن و در شرایط آرمانی تبدیل چنین تهدیدهایی به فرصت، که قطعاً باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی ها و تاکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خودکفایی است(Kauffman at al, 2009).

اقتصاد مقاومتی به معنای یک الگوی اقتصادی فعال، مترقی و جهادی با هدف برخورد مؤثر با فشارهای اقتصادی دشمن ضمن کاهش آسیب پذیری و وابستگی کشور در شرایط فشار و تحریم است. واژه اقتصاد مقاومتی بر این موضوع دلالت می کند که فشارها و ضربه های روانی و اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم سر راه پیشرفت جامعه است که باید بر آن ها غلبه کرد.(امیرحسینی، 1392)

الگوی اقتصاد مقاومتی یک الگوی اسلامی است که کیفیت تعامل و ارتباط اقتصادی با کشورهای خارجی را تعیین می کند، به گونه ای که از سویی ناظر به اوضاع داخلی اقتصاد کشور و پوشش نقاط ضعف است و از سوی دیگر با اتکا بر نقاط قوت اقتصاد داخلی، حقوق پایمال شده ملت را از کشورهای متجاوز استیفاء می کند. لذا الگوی اقتصاد مقاومتی را می توان به عنوان یک علم اقتصادی، اجتماعی مطرح کرد. الگوی اقتصاد مقاومتی دارای ابعاد گسترده ای در  حوزه های اقتصادی، سیاسی، رفتاری، فرهنگی و بین المللی است. هدف اصلی اقتصاد مقاومتی، حفظ رفاه اقتصادی در شرایط سخت و غیر سخت است. (. سرافرازی 1392)

داف اقتصاد مقاومتي

پيروزي انقلاب اسلامي و شكل گيري جمهوري اسلامي به عنوان حكومتي كه نه تنها خود را وابسته به قدرت هاي شرق و غرب نمي دانست و با آن ها سازگاري نداشت بلكه از همان بدو تشكيل با تسخير لانه ي جاسوسي و رهنمودهاي امام خميني (ره) و ... نشان داد كه با استكبار جهاني در تقابل است. جنگ تحميلي اولين اقدام اين قدرت ها براي از بين بردن اين الگوي حكومتي جديد بعد از هشت سال به شكست انجاميد و نه تنها موفقيتي براي استكبار جهاني نداشت بلكه باعث تقويت عزم و اراده ي ملت و اتحاد بيش تر آن ها در برابر دشمنان شد.

بعد از شكست خوردن در عرصه ي نظامي و جنگ تحميلي حملات اقتصادي با استفاده از تحريم و كارشكني هاي ظالمانه عليه نظام جمهوري اسلامي آغاز شد. لازمه ي حفظ نظام جمهوري اسلامي در برابر هجمه هاي دشمنان اين بود كه ، همانگونه كه الگوي مقاومت و شهادت را در برابر تهاجم نظامي دشمن قرار داد ، در عرصه ي اقتصادي هم الگوي مناسبي را ارايه دهد. الگوي اقتصاد مقاومتي به همين منظور ارايه شد. اقتصاد مقاومتي را مي توان در برابر اقتصاد وابسته يا مصرف كننده قرار داد و همانگونه كه در پيش هم گفته شده راهكاري براي مقابله با هجمه هاي اقتصادي در جنگ اقتصادي است كه سعي در كشف نيازهاي بومي و ارايه ي يك الگوي اقتصادي بومي با توجه به اعتقادات و اهداف دارد. از مهم ترين عوامل دوام آن هم قطع وابستگي به منابع ( از جمله منابع نفتي ) است. پياده شدن اين طرح بزرگ نيازمند اقداماتي است كه از مهم ترين آن ها عبارتند از:

توجه به ضرورت اقتصاد دانش بنيان : اقتصاد دانش بنيان به اقتصادي گفته مي شود كه پتانسيل هاي علمي و تئوري در داخل يك كشور را به خوبي مي تواند به فرصت هاي تجاري براي رونق كسب و كار و تجارت كشور تبديل كند. البته ايجاد اين فرصت ها از لحاظ موانعي كه در داخل كشور در مقابل نخبگان وجود دارد حائز اهميت است و در شرايط جنگ اقتصادي اين موضوع مي تواند در مواردي حتي از تحريم و موانع خارجي هم بزرگتر و در راه حصول اقتصاد مقاومتي كند كننده تر باشد. (جعفرنژاد، 1391)

  ويژگي هاي اقتصاد مقاومتي

حاكميت روحيه مولّد بودن: برخورداري از ويژگي مولّد بودن و توليدكنندگي و البته پذيرفتن الزامات آن از جمله دورانديشي، ريسك پذيري و توجه به منافع و مصالح كلان جامعه از ضروريات اقتصاد مقاومتي است. با روحيه واسطه گري، نگاه كوتاه مدت و سرمايه اندوزي در اندك زمان ممكن نمي توان در اقتصاد مقاومتي  ايفاي نقش نمود.

مشاركت اقتصادي مردم: تار و پود جامعه با مردم شكل مي گيرد؛ اقتصاد براي مردم است؛ بنيان اقتصادي يك جامعه با سرمايه هاي مالي، انساني تعريف مي شوند؛ طبيعتاً جايي كه موضوع اقتصاد مقاومتي مطرح مي شود نمي توان بدون حضور و مشاركت مردم در فرآيند توليد سرمايه هاي اقتصادي به موفقيت رسيد.

توجه به اقتصاد دانش بنيان: اقتصاد امروز ديگر اقتصاد معيشتي و اقتصاد برآمده از صنايع سنگين نيست؛ بلكه اقتصاد ناشي از علم و دانش است. دانايي، مردمي ترين منبع قدرت است(تافلر،1375، 37). دانش و دانايي است كه منبع و منشأ قدرت است. حركت در مسير اقتصاد مقاومتي بدون توجه به دانش و علم در عصر حاضر تقريباً ناممكن است.

توليد ملي و وجدان كار: هر چند در دنياي امروز و ساختارهاي حاكم بر آن منحصر شدن در سطح ملي خيلي نمي تواند پاسخگوي همة عرصه هاي اقتصادي باشد، لكن همچنان سطح تحليل اصلي در حوزه هاي اقتصاد، فرهنگ و سياست سطح ملي است. با اين اوصاف آنچه كه در توليدات ملي به دلايل مختلف نقش جدي و مهمي دارد توليد با رعايت وجدان كاري و دقت و ظرافت و سخت كوشي است؛ موضوعي كه ژاپني ها معتقدند هر كس براي اينكه يك ژاپني محسوب شود بايد سخت كوش و صادق و بي ريا باشد. )ي.سو، 1390، 78).

وجدان مصرفي و مديريت مصرفي: وجدان موضوعي نيست كه صرفاً در بحث توليد و كار معنا و مفهوم داشته باشد؛ بلكه در عرصه مصرف و مديريت مصرف هم جايگاه ويژه اي دارد؛ زيرا اگر نوعي كنترل دروني بر سبك زندگي مصرفي و مديريت مصرف حاكميت نداشته باشد ولنگاري در مصرف و مصرف زدگي با موضوع اقتصاد مقاومتي تناسبي ندارد.

پرهيز مسئولان از تجمل گرايي و رفاه طلبي: اقتصاد مقاومتي موضوعي است همه جانبه كه شامل همه اقشارجامعه مي شودوهمه بايستي در آن مشاركت داشته باشند و نقش مسئولان و كارگزاران بسيار مهمترخواهدبود؛ زیرا»الناس علی دین ملوکهم «. اگر مسئولان و كارگزاران كه طبيعتاً راهبري و مديريت اقتصاد مقاومتي نيز به عهده آنهاست خود گرفتار تجملات و رفاه طلبي با اجناس خارجي باشند، بايستي پيشاپيش از عدم موفقيت اقتصاد مقاومتي سخن گفت.

سياست زده نبودن اقتصاد: اقتصاد مقاومتي نيازمند برنامه ريزي، ثبات، دورانديشي و دشمن شناسي است. اين نيازمندي هاي اقتصاد مقاومتي با سياست زده بودن و هر روز دچار تغييرات اساسي شدن پيش نمي رود؛بلكه اگر ثبات مديريتي و برنامه اي وجود داشته باشد و نگاه جامع الاطرافي به اقتصاد وجود داشته باشد، بهتر مي توان در اين مسير برنامه ريزي كرد.(فارسی، 1392)

شاخص ها

1- سرمایه اجتماعی بالا: اعتماد عمومی بالای دوطرفه میان مردم و دولت نقشی تعیین کننده در اجرا و پیشبرد برنامه های اقتصاد مقاومتی دارد. این عامل کلیدی باعث مشارکت گسترده ی مردم در فعالیت های اقتصادی، اجرای بهتر و سریع تر برنامه های توسعه ای دولت، همکاری مردم در پیشبرد اهداف اقتصادی می باشد.

2- تنوع درآمدهای صادراتی کشور: وجود اقتصاد تک محصولی و صادرات مواد خام اقتصاد کشور را وابسته و در مقابل تحریم ها بسیار شکننده می کند.

3- نرخ رشد اقتصادی بالا: از شاخص های مهم اقتصادهای توسعه یافته و پیشرفته، نرخ رشد مداوم اقتصادی بالا می باشد که این عامل موجب بالا رفتن درآمدها و افزایش سطح رفاه مردم و کاهش شکاف درآمدی میان افراد جامعه می شود.

4- نرخ پایین بیکاری: بیکاری گسترده در جامعه معلول اقتصاد ضعیف و ناکارآمد است. افزایش جرم و جنایت، بالا رفتن نرخ طلاق، کاهش سطح رفاه عمومی و نارضایتی از زندگی، افزایش اعتیاد و بیماری های روانی، بالا رفتن معضلات و ناهنجاری های اجتماعی از جمله پیامدهای بیکاری فزاینده در اقتصاد می باشد(تاری و همکاران، 1391)

5- گسترش کارآفرینی: در اقتصاد مقاومتی از طریق توزیع عادلانه منابع، اطلاعات و تسهیلات و بسترسازی برای مشارکت بخش خصوصی زمینه ی گسترش کارآفرینی در عرصه های اقتصادی و اجتماعی فراهم می شود.

6- تأثیر پذیری اندک از بحران های جهانی

7- رهایی از اقتصاد نفتی

8- پرهیز از غالب کردن بخش مجازی اقتصاد ( بازار پولی و مالی ) بر بخش حقیقی

9- جهش در خودکفایی

10- تقویت دیپلماسی اقتصادی  و تجاری

11- حرکت به سمت اقتصاد مردمی

12- حرکت براساس برنامه و پرهیز از تصمیمات عجولانه

13- استفاده حداکثری از زمان، منابع و امکانات

14- درصد توانمندی بخش خصوصی

15- میزان فعال سازی واحدهای متوسط و کوچک

16- میزان مبارزه با مفاسد اقتصادی(Cooray, 2009)

محور های اساسی اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتي مفهومي است كه درپي مقاوم سازي، بحران زدايي وترميم ساختارها ونهادهاي فرسوده و ناكارآمد موجود اقتصادي مطرح مي شود،كه قطعا باور ومشاركت همگاني واعمال مديريتهاي عقلايي ومدبرانه، پيش شرط و الزام چنين موضوعي است. اقتصاد مقاومتي كاهش وابستگي ها وتاكيد روي مزيتهاي توليد داخل وتلاش براي خود اتكايي است(Agha, 2011). برخي محورهاي اساسي و مهم اقتصاد مقاومتي عبارتند از :

1. حمايت ازتوليد ملي : تأكيد مقام معظم رهبري درابتداي سال بر ضرورت تداوم "توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني"، مبين سه وظيفه براي دولت، دست اندركاران توليد و مردم مي باشد، سه حلقه اي كه نحوه تعامل آنها برروي هم، تاثير مستقيم دارد و نتيجه نهايي آن، به اين تعامل وابسته است. يعني هرچه قدر كه مردم را تشويق به خريد كالاي داخلي كنيم ولي كيفيت توليد كالاي داخلي پايين باشد، عملاً رغبتي از سمت مردم به خريد كالاي توليد داخلي نخواهد بود. اگر توليدكننده هم براي توليد كالاي باكيفيت همت كند ولي دولت و سيستم بانكي كشور، خدمات پولي و مالي ارائه ندهند و يا قوانين اقتصادي، فضاي كسب و كار را  سخت كند و يا مردم نسبت به كالاي داخلي بي رغبت باشند، بازهم نتيجه منفي خواهد بود. لذا بايد تمامي ارتباطات اين سه حلقه باهم اصلاح شده و در راستاي افزايش توليد ملي بهبود پيدا كند. 
2. سياست هاي اصل 44 قانون اساسي: محدودسازي اقتصاد دولتي و آزاد سازي اقتصاد از پيامدهاي مهم اصل 44 قانون اساسي است. اقتصاد مقاومتي فعال و پويا نيازمند برنامه ريزي استراتژيك و راهبردي، مبتني بر مردمي كردن اقتصاد از طريق ميدان دادن بيشتر به فعالان بخش خصوصي و رفع موانع و مشكلات اين بخش مي باشد. بخش خصوصي به عنوان موتور و محرك اصلي رشد اقتصادي و صنعتي است كه با بكارگيري سرمايه خود و جذب و مشاركت سرمايه هاي غيردولتي، استفاده بهينه از منابع انساني و اعمال مديريت  كارآمد ،ضمن ايفاء نقش خود در رشد اقتصادي و صنعتي كشور، ميتواند اهداف توسعه اي دولت را محقق نمايد.  اقتصاد مقاومتي بر پايه و اساس سرمايه معنوي افراد و جامعه استوار است و بخش خصوصي بدون شك برترين بستر، براي همراهي مردم به عنوان اصلي ترين اركان مقاومت درجامعه، براي ضد ضربه كردن اقتصاد در برابر تحريم هاست.
3.  توجه به نخبگان واستفاده ازفناوري نوين : نخبه به فرد برجسته و كارآمدي اطلاق مي شود كه اثرگذاري وي در توليد علم، هنر و فناوري كشور محسوس باشد و هوش، خلاقيت، كارآفريني و نبوغ فكري وي در راستاي توليد دانش و نوآوري موجب سرعت بخشيدن به رشد و توسعه علمي و متوازن كشورگردد. زماني كه فناوري هاي نوين مشمول تحريم قرار  ميگيرند وكشورهاي دشمن اجازه نمي دهند اين فناوري ها به ايران برسند، اگر از نخبگان حمايت شود، ميتوان اين  فناوريها را تبديل به فعاليت تجاري كرد. ميدان دادن به نخبگان در عرصه صنعت، تجارت وكشاورزي، از ويژگيهاي اقتصاد مقاومتي است و نيز بايد شرايط به گونه اي باشد كه نخبگان بدون مانع كارهاي خود را پيش برند. آنچه جاي نگراني است ،تحريم خارجي نيست بلكه نگراني درخصوص موانع توليد و تجارت درداخل كشور است كه گاهي شديدتر ازتحريم ها عمل مي كند.

2-6- حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان

در گذشته (قرن نوزدهم و بیستم ) عوامل محسوسی نظیر سرمایه فیزیکی، نیروی کار و منابع طبیعی به عنوان عوامل تولید و عناصر رشد اقتصادی مد نظر بوده، ولی امروزه (قرن بیست و یکم) علاوه بر عوامل فوق، عوامل غیر محسوسی نظیر دانش، اطلاعات و ویژگی های فرهنگی را به عنوان منابع جدید رشد اقتصادی در نظر می گیرند. در گذشته فناوری و دانش به عنوان عوامل برون زا بر تولید و رشد اقتصادی تأثیر داشته، ولی امروز اعتقاد بر این است که این عوامل درون زا بوده و بر کارایی کلیه عوامل و منابع  رشد اقتصادی تأثیر می گذارند. اصطلاح اقتصاد دانش بنیان [1] که اولین بار توسط سازمان اقتصادی همکاری و توسعه[2]  مطرح شد، گویای نقش مهم دانش و فناوری در جریان اقتصاد است و می توان گفت که اقتصاد دانش بنیان حداقل به دو ویژگی اقتصاد نوین[3] اشاره می کند:

1- در اقتصاد دانش بنیان، دانش از نظر کیفی و کمی با اهمیت تر از گذشته است.

2- کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات [4] عامل محرکه اقتصاد جدید است. (اصغري ،1391)

اقتصاد دانش محور اقتصادي است كه بطور مستقيم بر اساس توليد ، توزيع و مصرف دانش و اطلاعات قرار گرفته باشد. در اقتصاد دانش محور ، دانش محرك اصلي رشد ، ايجاد ثروت و اشتغال در تمامي رشته فعاليتها است. براساس اين تعريف اقتصاد دانش محور تنها به تعداد محدودي صنايع مبتني بر فناوري بسيار پيشرفته وابسته نيست ؛ بلكه در اين نوع اقتصاد تمامي فعاليتهاي اقتصادي به شكلي بر دانش متكي است همچنين دانش مورد نياز براي ساختن اقتصاد دانش محور تنها از نوع فناوري محض نيست و دانش فرهنگي ، اجتماعي و مديريتي را نيز در برميگيرد.(وحیدی،4:1380) تولید دانش به عنوان یکی از نیاز های اقتصاد دانش بنیان برای رشد، راه های جدیدی را  به منظور افزایش کارایی در تولید کالاها و خدمات ایجاد و ارایه می کند. کشور های پیشرفته و توسعه یافته به طور سنتی منبع اصلی خلق و ایجاد دانش بوده و کشور های در حال توسعه، دانش ایجاد شده در کشور های پیشرفته را مورد استفاده قرار می دهند. (اصغری،1391) آموزش و سرمایه گذاری در سرمایه انسانی، سیاست های حمایتی دولت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، وجود محیط مناسب اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و قانونی برای سرمایه گذاری، تولید و تجارت از جمله پیش نیاز های اقتصاد دانش بنیان است.

آموزش و سرمایه گذاری در سرمایه انسانی، سرمایه گذاری بلند مدتی است که بدون آن اقتصاد دانش بنیان ناپایدار خواهد بود.  کشور ما با داشتن نیرو های جوان و متخصص می تواند از این مزیت بهره برده و سیاست گذاری ها در جهت اقتصاد دانش بنیان برنامه ریزی شود و تا حدودی از اقتصاد مبتنی بر نفت فاصله گرفته شود. ویژگی های یک اقتصاد دانش بنیان عبارتند از :

1- خلق و ورود ایده های جدید         2- محیط مناسب برای فعالیت های اقتصادی

3- جهت گیری بین المللی               4- نوآوری

5- سرمایه گذاری                  6- آموزش و یادگیری دائمی و مستمر

7- اشتغال                            8- توسعه زیر ساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات (معمار نژاد،1384)

2-7-اصول اقتصادمقاومتي درحمايت ازتوسعه پایدار

پیشینه مدیریت توانمندی های ملی در راستای تحقق حماسه اقتصادی را می توان به دوران قاجاريه نسبت داد که اقتصاد ايران از وضعيت مطلوبي برخوردار نبود. اقتصاد ملي در ركود كم‌سابقه‌اي قرار داشت و سيل محصولات خارجي در بازار ايران روان بود. علماء و روحانيون با درك خطر از بين رفتن اقتصاد ملي و استقلال سياسي كشور با كمك تجار و بازرگانان معتمد دست به اقدامات عملي زدند كه از اين اقدامات مي‌توان به تأسيس شركت اسلاميه اشاره كرد. ايران كه خود زماني صادر كننده منسوجات با كيفيت خصوصاً پارچه‌هاي ابريشمي بود به وارد كننده منسوجات با قيمت نازلتر تبديل شده بود كه با تأسيس اين شركت و فروش سهام آن به مردم فضاي توليد رونق گرفت و در عمل مردم، خود تحريمي‌ براي كالاهاي وارداتي ايجاد كردند. بنابرین روشنگری روحانیون به عنوان قشر فرهیخته جامعه و مدیریت توانمندی تجار و پیشه وران ایرانی موجب شد تا یک حماسه اقتصادی شکل گرفته و طلیعه ای از اقتصادی مقاومتی در یک صنعت خاص نظیر نساجی آن دوران، نمود یابد(عزتی، 1387). اقتصاد مقاومتي را نه ‌تنها به عنوان روشي براي مقابله با شرايط بحران بلكه به عنوان سازوكاري در مديريت كشور می توان بدان نگريست. اقتصاد مقاومتي به صورت پويا، در دوره‌هاي مختلف اقتصادي موجب‌ آسيب‌ناپذيري در قبال مخاطرات داخلي و خارجي مي‌شود. چارچوب تحليلي اقتصاد مقاومتي در حمايت از توليد ملي را مي‌توان براساس اصول هفت‌گانه‌اي دانست كه از بيانات مقام معظم رهبري به شرح زير استخراج شده است.

شکل(2-18) اصول اقتصاد مقاومتي در حمايت از توسعه پایدار

8-2-اهداف وکارکرددانشگاه وموسسات آموزش عالی

ماهیت آموزش عالی که هدف آن در موسساتی سازمان یافته و متشکل از گروهی طالب علم به نام "دانشگاه " به ثمر می رسد، چیزی جز جستجوی حقیقت و دانش نو و همچنین کشف روابط این دو با کل زندگی واقعی نیست. این جستجو و اکتشاف، کنش و واکنشهایی رادر میان دانشجویان، مربیان و تجارب کسب ضبط شده بشر سبب می شود که برای انجام درست این عمل به محیطی که از ویژگی هایی مانند آزادی، مسئولیت، خلاقیت و نوآوری و انسانیت برخوردار باشد، نیاز است.(باقری، 1387)

اگر با دیدی وسیع وکلی به آموزش بنگریم میتوان هدف های کلی زیر را بیان کرد:

آموزش و انتقال فرهنگ و یافته ها به طالبان آن

پژوهش و اکتشاف دانش نو

دو هدف ذکر شده به علت کلی بودن و پیچیدگی، به آسانی قابل آزمودن و سنجش نیست. بنابرین هدف های کلی به شش هدف ویژه که اندازگیری و سنجش آن ها آسانتر است تقسیم می شود.

پرورش هر چه بیشتر شهروندانی بالغ از نظر فکری و جسمی.

فراهم کردن زمینه مساعد و مناسب چه از نظر تجربی و چه از نظر علمی برای آن گروه که رهبران فردا خواهند شد.

تربیت نیروی انسانی ماهر و نیمه ماهر برای تامین نیاز های بازار کار یک جامعه ضنعتی و پیشرفته.

انتقال ارزش در جامعه. در واقع عمل انتقال ارزش ها یکی از راههای ارتباط میان آموزش عالی و جامعه است و از طریق توجه به این هدف، می توان از گسیختگی میان جامعه و آموزش عالی کاست و هر دو را در رسیدن به هدفی مشترک همگام و هماهنگ ساخت.

نگهداری و حفاظت مواد علمی، ادبی و هنری با ایجاد کتابخانه ها، موزه ها و مانند آن

اکتشاف و خلاقیت در دانش و پژوهش جهت یافتن حقایق

سازمان علمی وفرهنگی ملل متحد(یونسکو) نیز وظایف زیر را برای آموزش عالی بر شمرده است:

تربیت متخصصان تراز اول.

تربت استاد و معلم کارآموز برای دوره های عالی، متوسطه و در بسیاری از کشورها حتی برای دوره های ابتدایی.

پژوهش و کارآموزی پژوهشگران.

فراهم نمودن دوره های تکمیلی و بازآموزی برای کادر مدیریت.

اشاعه فرهنگ علمی، ادبی و هنری (ارزش های فرهنگی جامعه)( حاجی پور، 1387).

سه کارکرد اصلی مجموعه های دانشگاهی یا نظام آموزش عالی امروز که یونسکو برای آن تاکید دارد عبارتند از( حاجی پور، 1387):

کارکرد نخست : پژوهش (تحقیق) یا تولید دانش.

کارکرد دوم: آموزش یا انتقال دانش.

کارکرد سوم: خدمات یا اشاعه و نشر دانش.

3- نقش دانشگاه ها در تحقق اقتصاد مقاومتی

با توجه به سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و نیز مأموریتهای محوله از سوی معاون اول رئیس جمهور به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در چارچوب این سیاستها، مقرر گردید"پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی واجرای نقشه جامع علمی کشور،ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور، افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان درمنطقه"درمقاطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دردستورکار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرارگیرد. براین اساس امروزه تحقق اقتصاد مقاومتی نیازمند موتور محرکه ای است که بتواند تحرک لازم را در قوای سه گانه ودستگاه های زیرمجموعه ایجاد نمایدودراین میان نقش آفرینی نخبگان دانشگاهی حائز اهمیت ویژه ای می باشد. علاوه بر این عموماً استراتژی های دانشگاهی وارد سازمان های تصمیم گیر وسپس وارد نهادهای اجرایی می شوند. یعنی بهترین مكان برای پرداختن و تئوریزه كردن ایده ها دانشگاه ها هستند. زیرا سازمان ها و نهادهای اجرایی توان، حوصله و فرصت پرورش و كاربردی كردن ایده ها را ندارند. در این راستا ضرورت دارد دانشگاه ها با اجرایی نمودن طرح تشكیل كمیسیون های اقتصاد مقاومتی در دو سطح اساتید و دانشجویان به بحث و گفتگو پیرامون این موضوع پرداخته و اقدامات و برنامه های پیش بینی شده جهت تحقق اقتصاد مقاومتی را پیگیری نمایند. غلامی(1391). از سوی دیگربرای اینکه دانشگاه ها درمأموریت های خود موفق عمل کنند باید با استفاده از نظرات همه اقشار دانشگاهی، محیطی با نشاط و پویا فراهم آورند و ارتباطات دانشگا هها با مراکز علمی بین المللی نیز بیش از پیش تقویت شود. سرافرازی(1392).

تیرگر و همكاران به منظور پی بردن به وضعیت آگاهی، نگرش و عملكرد گروهی از اساتید دانشگاه علوم پزشكی در ارتباط با مقوله اقتصاد مقاومتی، با بررسی نظرات 47تن از آنان به این نتیجه دست یافتند كه تعداد زیادی از اساتید مورد بررسی (92درصد) عبارت اقتصاد مقاومتی را شنیده، اما تنها قدری بیش از نیمی از آ نها(60درصد) با مصادیق آن اظهار آشنایی كرده اند. بررسی پیشنهادات و ایده‌های اعضای هیئت علمی در خصوص  نحوه اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی در دانشگاه نیز با تأكید بر موضوعاتی چون صرفه جویی، استفاده بهینه از امكانات، اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی از طریق كرسی های آزاداندیشی و تشكیل كمیته های دانشگاهی همراه بوده است. (تیرگر،1392)

4- ارائه مدل مفهومی

روش های متعددی جهت جمع آوری اطلاعات وجود دارد برای مباحث اقتصاد مقاومتی و پیشینه تحقیق از مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است بدین منطور در این پژوهش به بررسی نقش دانشگاه ها در موفقیت اقتصاد مقاومتی و کاهش فشار ناشی از تحریم ها پرداخته شده سپس برخي از ویژگی های اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان، نقش دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی در شاخص های اقتصاد مقاومتی و در انتها راهکارهای اجرایی جهت حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان با نقش دانشگاه پرداخته شده است. پس از جمع بندی ابعاد و مولفه های اقتصاد دانش بنیان و نقش دانشگاه در توسعه آن از طریق مصاحبه با یک گروه کانونی شامل افراد خبره دانشگاه ( اعم از اعضای هیئت مدیره و مدیران واحدها ) به روش طوفان فکری راهکارهای رفع تحریم و اجرای اقتصاد مقاومتی تهیه گردید و نهایتاً و الگوی مفهومی به همراه مولفه های آن تهیه گردید شکل(3)

شکل(3) مدل مفهومی تحقیق

5- روش تحقیق

در این تحقیق از روش نمونه­گیري غير احتمالي- هدف‌مند استفاده شده است. در نمونه‌گيري هدف‌مند، واحدهاي نمونه كه به­نظر محقق نماينده‌ي جامعه هستند، انتخاب مي‌شوند. مزاياي اين نوع نمونه‌گيري اين است كه محقق مي‌تواند از مهارت و دانش خود در انتخاب پاسخ‌دهندگان استفاده كنند(سرمد و بازرگان، 1384) بنابرین در این تحقیق نمونه آماری شامل افراد خبره که 43 نفر از مدیران، مسئولین، استاید و دانشجویان که مرتبط با موضوع تحقیق بودند به عنوان نمونه کار انتخاب ‌گردید.  برای بررسی روایی پرسش‌نامه، ابتدا بین 15 نفر از خبرگان جامعه آماری مربوطه توزیع شد که 12 پرسش‌نامه تحویل گردید. سپس برای بررسی پایایی پرسش‌نامه، برای اینکه سطح اطمینان مورد نظر حفظ شود، تعداد 50 پرسش‌نامه به صورت هدفمند بین نمونه آماری توزیع گردید که از میان آن‌ها 43 پرسش‌نامه باز گردانده شد، جزئیات تعداد هر کدام در جدول (2) ارائه شده است.

جدول(2): توزیع نمونه جامعه آماری تحقیق

6- تجزیه و تحلیل مدل پیشنهادی

در این تحقیق برای برآورد اعتبار پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده می شود، در واقع در مورد پرسشنامه هایی که پاسخ های چند بعدی دارند، استفاده از این روش توصیه می شود. برای بدست آوردن ضریب اعتبار پرسشنامه، ابتدا از طریق پیش آزمون 15 پرسشنامه بین یک نمونه تصادفی توزیع گردید که از آن، تعداد 12 عدد تکمیل شده و تحویل محقق گردید. ابتدا، برخی از سوال­هایی که ضریب آن‌ها کمتر از 0.7 بود حذف و برخی دیگر که خبرگان پیشنهادهایی براي اصلاحشان داده بودند با سوال مناسب‌تر جایگزین شدند. همچنین تعدادی از خبرگان نظر به افزودن برخی سؤال­های دیگر به پرسش‌نامه و به واسطه آن اصلاح مدل را داده بودند که در نهایت پس از بررسی این پیشنهادها و تغییرات و مقایسه آن‌ها به پرسش‌نامه نهایی اضافه شد. به منظور محاسبه پایایی پرسش‌نامه از روش آلفاي کرونباخ استفاده شده است. اين روش براي محاسبه‌ي هماهنگي دروني ابزار اندازه‌گيري از جمله پرسش‌نامه‌ها به‌كار مي‌رود. با بهره‌گیري از ضریب آلفاي کرونباخ، میزان ثبات اطلاعات حاصل و به‌عبارت دیگر تصدیق نتایج صورت می­پذیرد.

 براي محاسبه ضریب آلفاي کرونباخ بایستی واریانس نمره هر زیرمجموعه از سوال­هاي پرسش‌نامه و واریانس کل سوالات را محاسبه نموده و با استفاده از فرمول زیر ضریب آلفا را محاسبه کرد(پرهیزگار، 1390)

که در این رابطه :

J = تعداد بخش­هایی که آزمون به آن تقسیم شده است.

 sJ2= واریانس بخش‌هايJ .

 s2= واریانس کل.

زمانی یک پرسش نامه پایاست که مقدار آلفای کرونباخ بزرگتر از 7/0 باشد و هر چه این مقدار به عدد 1 نزدیک تر باشد پرسشنامه از پایایی بالاتری برخوردار است و بیانگر قابلیت اعتماد بیشتر پرسش‌نامه است. پس از جمع‌بندی برای بررسی پایایی پرسش‌نامه، پاسخ­ها با نرم افزار آماری SPSS.20  تحلیل گردید. در جدول(4) نتایج مربوط به آلفاي کرونباخ از نرم­افزار ارائه شده است.

جدول (3-3 ) نتایج آلفاي کرونباخ پرسش‌نامه

همانگونه که در جدول بالا مشاهده می‌گردد، آلفاي کرونباخ مولفه های تحقیق و همچنین کلیت پرسش‌نامه از 0.7 بیشتر بوده و به این ترتیب پرسش‌نامه از پایایی مطلوبی برخوردار است. پس از تایید پایایی پرسشنامه لیست مولفه های هر یک از ابعاد پرسشنامه بعد از اصلاحات مورد نیاز و اعمال نظر افراد خبره در زیر ارائه شده است.

جدول(1): ابعاد و مولفه های تحقیق

7-بحث و نتیجه گیری

دانشگاه ها به عنوان سازمانهای غیر انتفاعی همچون سازمان انتفاعی، با محیطی پیچیده و متلاطم روبرو هستند. محیطی که منابع ، اثرات و انتظارات آن دائماً در حال تغییر و تحول است. هدایت صحیح دانشگاه از میان این تلاطم ها و ناآرامی ها در جهت نیل به چشم انداز خود نیازمند شناخت و درک صحیح از محیط و تحولات آن، ارزیابی واقع گرایانه از قابلیت ها و ضعف های داخلی سازمان و اتخاذ تصمیم های راهبردی هوشمندانه می باشد. این مسئله زمینه به کارگیری مدل های برنامه ریزی راهبردی در دانشگاه را فراهم نموده است. تقویت نظام مدیریت در دانشگاهها و تربیت مجموعه ایی از افراد برخاسته از بخشهای آموزشی، کمک

آموزشی و اداری دانشگاه ها برای اداره و مدیریت پست های حساس جامعه موثر می باشد. دانشگاه در تبیین و اجرای اقتصادی کشور نشان داده که قصدش تقویت زیرساخت و توسعه اقتصاد کشور است و حمایت از این ایده کمک به مخترعین و کارآفرینان در راستای منافع جامعه، پویا شدن اقتصاد کشور و منافع دانشگاه و ثروتمند شدن از طریق دستاوردهای علمی و فناوری که از حمایت این گروه نیز بهره گیرد. در حقیت بهبود وضعیت اقتصادی از این طریق می بایست دانشگاه را به تولید علم بیشتر و کاربردی تر در راستای نیازهای جامعه رهنمون سازد چرا که دانشگاه نهادی است که موظف است با نگاه به فردا و کشف مرزهای جدیدی برای دانش پاسخگوی نیازهای روزجامعه بشری باشد و در مسیر توسعه علمی و فناوری به فعالیت بپردازد.

از طرفی اعمال تحريم هاي يك جانبه و غيرقانوني همواره يكي از ابزارهاي نظام سلطه براي وارد آوردن فشار به  جمهوري اسلامي ايران بوده است. سال حماسه اقتصادي و سياسي بهترين، فرصت براي اقتصادي و علمي كردن فرايندهاي توليد و تبديل كالاهاي ايراني به توليد ملي است تا فاصله ميان مزيت ها و استعدادهاي توليد با دستاوردهاي ايجاد ارزش افزوده به حداقل برسد. در آن صورت نرخ بهره وري علمي و اقتصادي هم تا سطح معنا داري افزايش خواهد يافت. تحريم هاي اقتصادي ابزاري مناسب، كم هزينه تر و مشهودتر از اقدام نظامي براي اعمال سياست و اهداف مورد نظر مي باشد. برخي از تحريم ها، هزينه هاي گزافي را بر مردم كشور تحت تحريم وارد مي نمايد. با اين حال اگر داراي منافع استراتژي اساسي باشد، مي تواند مطلوب محسوب گردد(خادم، 1387). با توجه به اينكه در حال حاضر كشور ما در شرايط تحريم اقتصادي قرار دارد و يكي از راهكارهاي استكبار جهاني، افزايش فشار بر معيشت مردم و جلوگيري از رشد اقتصادي، علمي و صنعتي است، بايد نگاه مسئولان به ويژه براساس مطالبات مقام معظم رهبري حركت جهادگونه اقتصادي باشد تا باعث كاهش فشارهاي اقتصادي و تبديل تحريم ها به فرصت هاي مناسب براي توسعه اقتصادي و تأمين معيشت مردم شود. كه خود سبب ساز حماسه اقتصادي خواهد شد. در حال حاضر در شرايطي زندگي مي كنيم كه غرب در محور اقتصاد با ما دشمني دارد. پس نيازمند اقتصاد مقاومتي هستيم؛ يعني اقتصادي كه مبنايش تلاش و حركت از درون است و تلاش مي كند تا با استفاده از امكانات، موانع را تبديل به فرصت كند(بشير ،1392) كه همانا حماسه اقتصادي است. عامل همه موفقيت هاي كشورها اين است كه در مرحله اول توليد ملي را افزايش دهند و اگر توليد ملي افزايش پيدا نكند، كشوري نمي تواند ادعاي استقلال اقتصادي و علمي را داشته باشد. در سال حمايت از كار و سرمايه ايراني بايد بر روي مصرف كالاها و استعدادهاي علمي داخلي پافشاري كرد و دولت اجازه ندهد مواد اوليه و كالاي بي ارزش وارد كشور شود(سیف، 1391).

با توجه به آنچه بیان شد به منظور رشد و توسعه پایدار اقتصاد می بایست بستر و زیر ساخت اقتصادی کشور هموار گردد بنابرین طبق الگوی طراحی شده دانشگاه با رفع نیازهای پژوهشی و تحقیقاتی و همچنین با ایجاد نوآوری در محصولات و خدمات، رشد مستمر صنعت را فراهم کرده و با ارتقای سطح دانش، پیشرفت اقتصادی را میسر می سازد. این امر منجر می شود کشور در مقابل انواع تحریم ها مقاوم بوده و با استقلال اقتصادی، عزت و افتخار ملی را فراهم می کند.

منابع

اصغري، م.، جهاد اقتصادي: توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني، مشهد، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، 1391.

امیرحسینی ، خسرو (1392) ؛ اقتصاد مقاومتی، ماهنامه اقتصاد و بیمه، شماره .39

باقری، مصباح الهدی. دلپسند، جواد "طراحی و تدوین الگوی برنامه ریزی استراتژیک در دانشگاه­های استراتژی محور مورد مطالعه: حوزه آموزش دانشگاه امام صادق(ع)" اندیشه مدیریت، سال دوم، شماره اول-بهار و تابستان 1387

بشير، حسن و افراسيابي، محمدصادق) ،(1392شبكه هاي اجتماعي و سبك زندگي جوانان، تهران: انتشارات سيماي مشرق.

بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شركت‌های دانش بنیان، 08/05/1391

تافلر، الوین(1375)، جابجایی در قدرت، ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران، نشرسیمرغ

تراب‌زاده جهرم، سجادیه و سمیعی نسب(1392) " بررسی ابعاد و مؤلفه های اقتصاد مقاومت جمهلوری اسلام ایران"، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، شماره

تیرگر ، سلطانپور، جهانیان ، عموزاده (1392) ؛ اقتصاد مقاومتی در میان اساتید دانشگاه ، ماهنامه معارف ، شماره .100

جعفرنژاد، احمد(1391)" سازمان های اقتصادی نیازمند سیستم تولیدی چاب هستند"، نشریه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اصفهان، شماره32

حاجی پور، بهمن. سلطانی، مرتضی."برنامه استراتژیک پژوهشی در دانشگاه­ها و موسسات آموزش عالی مورد مطالعه: دانشگاه امام صادق(ع)" اندیشه مدیریت، سال دوم، شماره اول-بهار و تابستان 1387

خادم،هادی، (1387)، «بررسی رابطه میان حکمرانی خوب و رشد اقتصادی»، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

سرافرازی (1392) ؛ دانشگاهها پیشاهنگان اقتصاد مقاومتی ، قدس آنلاین.

سیف، اله مراد (1391)الگوی پیشنهادی اقتصاد مقاومت جمهوری اسلام ایران"، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 16

عزتی، مرتضی و محمدعلی دهقان، " امنیت اقتصادی در ایران"، مرکز پژوهش­های، مجلس شورای اسلامی، تهران، 1387

غلامی (1391) ؛ دانشگاهها چگونه در اقتصاد مقاومتی ایفای نقش می كنند، روزنامه ایران، شماره .5202

فارسي، حسن بيگ جاني زهرا(1392) "اقتصاد مقاومتي و سبك زندگي متناسب با آن" همايش ملي نقش سبك زندگي در اقتصاد مقاومتي

 فرزندی اردکانی و همکاران – اقتصاد مقاومتی در جمهوری اسلامی ایران – سال 1394

کرباسیان، مهدی (1391) "الزاما، موفقیت در اقتصاد مقاومت "، نشریه آینده نگر، شماره .14

معمارنژاد، عباس، (1384)، اقتصاد دانش بنیان: الزامات،نماگرها، موقعیت ایران،چالش ها و راهکارها، فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره 1، 108- 83 .

وحیدی، پریدخت، (1380)، اقتصاد دانش محور و نقش تحقیق و توسعه در آن، همایش چالش ها و چشم انداز های توسعه ایران، تهران، اسفندماه 1380.

ی.سو،آلوین(1390)، تغییرات اجتماعی وتوسعه، ترجمه محمود حبیبی مظاهری، تهران،پژوهشکده مطالعات راهبردی

Agha, S. (2011), A Multi-Criteria Crop Planning Model Based on the "Resistive Economy " Characterizing the Situation in Gaza Strip, 8th International Conference on Islamic Economy and Finance, Doha, Qata

Cooray, A. (2009). Government Expenditure, Governance and Economic Growth. Comparative Economic Studies. Vol. 51. PP. 401-418

Kauffman, D., Kraay, A., and Mastruzzi, M., (2009). Governance matters VIII Aggregate and Individual  Governance Indicators : 1996–2008, Policy Research Working Paper No  4978,World Bank.